Örnek nedir?
Qırım yarımadasında şekillenip kelgen qırımtatar halqınıñ milliy ornametiniñ adı örnektir.
XV. asırnıñ ortasında, Qırım Hanlığınıñ meydanğa kelmesinen, qırımtatar milliy örnekleri gürleşip tarqaldı. Künümizde Qırım toprağında örneklerniñ qullanuvı devam etmekte.
Örnek qullanuvınıñ hususiyeti şundan ibaret: usta simge manalarını yahşı bilip añlamaq kerek. Bu bilgilerden faydalanıp ustalar simgeler yardımınen manalı kompozitsiyalarnı uydurıp meydanğa ketireler. Öz nevbetinde, qırımtatar istimalcıları, ustalarnıñ ellerinden çıqqan mahsulatnı alıp añlamaqnen birlikte, tasvir etilmesi kerek olğan kompozitsion isteklerini ustağa bildirip, sımarış da ete bileler.
Türlü yaş ve cinsiyetlerni bildirmek içün ösümlik remizleri yayğın qullanıla, meselâ: gül evli qadınnıñ remizidir; servi ya da selbi (qavaq) terekleri – erkek; lâle genç ya da yetişkin erkek remizidir; badem – genç qıznıñ remizi; qaranfil remizi ise qart, hikmet sahibi ve hayat tecribesi büyük olğan bir insan haqqında bilgi bere.
Tasvirlengen ösümlik örnekleriniñ simvolizmi muhteşem tüsler uyumınen arttırıla. Bazıda meraqlı remizler birleşmesine rastlamaq mumkün, meselâ: gül remizi içine lâleniñ yerleştirilmesi qadın ve erkekniñ sevgisini bildire, ya da toy-dügün manasını bildirmek içün imkân yarata. Büyük sayıda remizler vasıtasınen tilekler de bildirile.
XX. asırnıñ ortasına qadar nağışçiliq ve toqumacılıqta qullanılğan örnek kompozitsiyalarını mahsus ustalar, yani naqqaş ustaları hazırlay edi. Künümizde her usta öz örnek kompozitsiyasını özü uydurmaqta.
Toqumacılıqta geometrik remizler üstünlik tutmaqta. Bu el sanatında, meselâ, romb şekli qullanıla ve o, qırımtatar tilinde köbek adını alıp, qadın rahmi manasını bildire.
Örnekniñ qorunması ve inkişafı
1944 senesi Qırımdan Orta Asiya memleketlerine Qırımtatar halqınıñ sürgünligi neticesinde qırımtatar halq el sanatalarınen birlikte örnek sanatınıñ da yoq olmasına yüz berildi.
Vatanı Qırım olğan qırımtatarlarınıñ avdetinden soñra, Qırımda sürgünden evel belli olğan usta, 800-ge qadar nağış örneginiñ sahibi, naqqaş Adaviye-usta Efendiyevanıñ ciyeni ve nağış ustası Zuleyha Bekirova (1913-1999) 12 qadın-qızdan ibaret olğan gruppağa nağış usulları ve örnek kompozitsiyalrını ögretmek içün ilk qırımtatar nağış derslerini 1990 senesi kerçekleştirdi.
Zemaneviy qırımtatar dekorativ sanatınıñ ustası, sanatçı-ressam, sanatşınas, «Çatır Dağ» adlı qırımtatar icadiy birleşmesiniñ qurucısı ve başlığı, «Qırım tarzı» leyhasınıñ tesisçisi ve kuratorı Mamut Çurlu örnek çeşitleriniñ, remizlerniñ canlanmasına ve tarqalmasına büyük emekler bere.
2004 senesi qurulğan «Qırım tarzı» leyhası el sanatkârları ve ustalarına qırımtatar örnek, remiz ve manalarınıñ ögretilmesi, ögrenilmesi ve amelge keçirilmesinde yardım etti; ustalarnıñ icadları neticesinde peyda olğan mahsullarnı popular etmek içün meydan oldı, Ukrainada ve diger tış memleketlerde sergiler açtı; kataloglar derc etti, Kütleviy informatsion vastalarında maqaleler derc etti ve programmalarğa çıqtı. «Çatır Dağ» icadiy birleşmesi ise «Qırım tarzı» leyhasında iştirak etken eñ aktiv iştirakçilerni öz çadırında topladı.
Bu saytta yer alğan ustalarnıñ büyük qısmı qırımtatar örnekleri boyunca bilgilerni Mamut-usta Çurlu vasıtasınen ve yardımnen menimsediler.